Prawo porównawcze i tłumaczenie prawnicze: co mają wspólnego, czym się różnią i w jaki sposób mogą być dla siebie użyteczne?

Obecnie – w ramach przygotowywania rozprawy doktorskiej w Department of International Legal Communication – prowadzę badania dotyczące użyteczności zastosowania metod prawnoporównawczych w tłumaczeniu prawniczym.

Związki pomiędzy prawem porównawczym, zwanym także komparatystyką prawniczą, i przekładem są dostrzegane i komentowane z różnych punktów widzenia przez autorów reprezentujących oba te obszary. Liczne wypowiedzi wskazują na pewną zbieżność procesu tłumaczenia z praktyką prawa porównawczego (Kielar, 1977, s. 36; Schroth, 1986; de Groot, 1987; Pieńkos, 1999, s. 172-177; Husa, 2011, s. 224; McAuliffe, 2014; Gortych-Michalak, 2017, s. 69; Monjean-Decaudin & Popineau-Lauvray, 2019; Jopek-Bosiacka, 2019, s. 246-249; Husa, 2022, s. 45-54). Z obu stron pojawiają się głosy o potrzebie kształcenia tłumaczy w zakresie prawa porównawczego (de Groot, 1987; Kischel, 2019, s. 12; Klabal, 2020). Nurt badawczy, w którym liczne są odwołania do prawa porównawczego, stanowią opracowania dotyczące ekwiwalencji terminologicznej (de Groot & van Laer, 2006; Jopek-Bosiacka, 2013; Kęsicka, 2014; Bielawski, 2017; Prieto Ramos, 2021; Sassani & Nassiri, 2021).

Jednocześnie można odnieść wrażenie, że odwołania do prawa porównawczego w przekładoznawstwie są dosyć powierzchowne. Autorzy nie wskazują, na czym dokładnie ma polegać zastosowanie prawa porównawczego w procesie tłumaczenia. Często przytacza się jedynie wybrane metody lub elementy teorii prawa porównawczego (np. Pommer, 2008; Jeanpierre, 2011; Kozanecka i in., 2017; Ioriatti, 2021; Skytioti, 2021). Nie zawsze jest też jasne, jaką metodę prawnoporównawczą zastosował autor (np. Sanchez Lasaballett, 2018). Pogłębione analizy teoretyczne, jak i bardziej praktyczne opracowania należą do rzadkości (Soriano-Barabino, 2016; Engberg, 2017, 2020, 2021).

W licznych opracowaniach przewija się metoda funkcjonalna prawa porównawczego (Šarčević, 1997, s. 235-336; Galdia, 2003; Jopek-Bosiacka, 2013; Bajčić, 2017, s. 113-115), która kojarzy się z koncepcją ekwiwalencji funkcjonalnej w przekładzie. W literaturze wskazano jednak, że nie muszą one być tożsame (Doczekalska, 2013). W samej nauce prawa porównawczego funkcjonalizm jest od ponad dwóch dekad przedmiotem sporów i krytyki (Grosswald Curran, 1998; Legrand, 2003; Graziadei, 2003; Michaels, 2006; Örücü, 2007, s. 52; Watt, 2012). Do metod alternatywnych należą podejścia określane jako postmodernistyczne lub krytyczne (Husa, 2015, s. 134-135; Siems, 2018, s. 115-146; Kischel, 2019, s. 97-101). Wyróżnia się też m.in. metodę strukturalną (Samuel, 2014, s. 96-107; Husa, 2015, s. 127-133; Monateri, 2021, s. 8-10), podejścia ilościowe (Parisi & Luppi, 2012), a także kontekstualne prawo porównawcze (Kischel, 2019, s. 166-174).

Ponadto można zauważyć, że przedstawiciele obu dyscyplin nie zawsze rozumieją się nawzajem. Niektórzy komparatyści ignorują przekład (np. wiodący podręcznik Zweigerta i Kötza (1998)) lub wiążą go tylko z własnymi potrzebami (Pozzo, 2012, s. 94-95; Glanert, 2014, s. 3-8; Baaij, 2014; Gémar, 2014, s. 69). Język i przekład są wskazywane jako przeszkoda dla badań komparatystycznych (Brand, 2009) lub źródło nieporozumień (Gutteridge, 1946, s. 117-126; Tokarczyk, 1999, s. 38-39). Przekładoznawcy rzadko interesują się bardziej szczegółową metodologią prawa porównawczego.

Niektórzy autorzy wskazują także na trudności stosowania prawa porównawczego przez tłumaczy, w tym czasochłonność i czynniki ekonomiczne (Šarčević, 1997, s. 237; Biel, 2008, s. 22; Simonnaes, 2013, s. 151; Bestué, 2019, s. 143-169). Wyzwania prawno-językowe związane z tłumaczeniem prawniczym dobrze uwidaczniają się w procesie tworzenia traktatów międzynarodowych (por. Osiejewicz, 2016).

W tym stanie rzeczy wydaje się, że – pomimo licznych odwołań do związków między oboma obszarami – brakuje opracowań kompleksowo ujmujących metodologię prawa porównawczego i jednocześnie odnoszących się do praktycznych aspektów zastosowania tej metodologii w tłumaczeniu prawniczym. Zasadne jest zatem dokonanie jej szczegółowego przeglądu, a następnie przebadanie zebranego zestawu metod pod kątem użyteczności dla przekładu na wybranym zakresie danych. To między innymi stanowi przedmiot moich aktualnych badań.

Publikacje związane z zagadnieniami translatoryki i prawa porównawczego:

  • Legal transplants and legal translation: a case study of the borrowing of the U.S. limited liability partnership into the Polish legal system, “Perspectives”, 2024
  • The right to the environment? Article 4(1) of the Polish Environmental Protection Law Act from a combined comparative law and Polish-English legal translation perspective, “Comparative Legilinguistics”, 2023, nr 56, s. 195–221
  • English Translation Equivalents of Selected Polish Partnership Types Revisited from the Perspective of Comparative Law, “Lingua Legis”, 2022, nr 30, s. 7–21
  • Louisiana and Quebec Terminology as a Tool in Polish-English Legal Translation, “Studies in Logic, Grammar and Rhetoric”, 2018, nr 53 (1), s. 163-176

 

Konferencje:

  • “Language and Law – Traditions, Trends and Perspectives”, Białystok, 1-2.06.2023. Referat: Comparative Law in the Eyes of Translation Scholars. Is Legal Translation Really an Exercise of Comparative Law?
  • “I Legal SciComm Conference: Communicating Legal Research”, Coimbra,  30.11.2023. Referat:  Communicating the Methodology of Comparative Law Research in Legal Translator Training: A Gap to Be Filled