Prawo porównawcze i tłumaczenie prawnicze: co mają wspólnego, czym się różnią i w jaki sposób mogą być dla siebie użyteczne?

Obecnie – w ramach przygotowywania rozprawy doktorskiej w Department of International Legal Communication – prowadzę badania dotyczące użyteczności zastosowania metod prawnoporównawczych w tłumaczeniu prawniczym.

Związki pomiędzy prawem porównawczym, zwanym także komparatystyką prawniczą, i przekładem są dostrzegane i komentowane z różnych punktów widzenia przez autorów reprezentujących oba te obszary. Liczne wypowiedzi wskazują na pewną zbieżność procesu tłumaczenia z praktyką prawa porównawczego (Kielar, 1977, s. 36; Schroth, 1986; de Groot, 1987; Pieńkos, 1999, s. 172-177; Husa, 2011, s. 224; McAuliffe, 2014; Gortych-Michalak, 2017, s. 69; Monjean-Decaudin & Popineau-Lauvray, 2019; Jopek-Bosiacka, 2019, s. 246-249; Husa, 2022, s. 45-54). Z obu stron pojawiają się głosy o potrzebie kształcenia tłumaczy w zakresie prawa porównawczego (de Groot, 1987; Kischel, 2019, s. 12; Klabal, 2020). Nurt badawczy, w którym liczne są odwołania do prawa porównawczego, stanowią opracowania dotyczące ekwiwalencji terminologicznej (de Groot & van Laer, 2006; Jopek-Bosiacka, 2013; Kęsicka, 2014; Bielawski, 2017; Prieto Ramos, 2021; Sassani & Nassiri, 2021).

Jednocześnie można odnieść wrażenie, że odwołania do prawa porównawczego w przekładoznawstwie są dosyć powierzchowne. Autorzy nie wskazują, na czym dokładnie ma polegać zastosowanie prawa porównawczego w procesie tłumaczenia. Często przytacza się jedynie wybrane metody lub elementy teorii prawa porównawczego (np. Pommer, 2008; Jeanpierre, 2011; Kozanecka i in., 2017; Ioriatti, 2021; Skytioti, 2021). Nie zawsze jest też jasne, jaką metodę prawnoporównawczą zastosował autor (np. Sanchez Lasaballett, 2018). Pogłębione analizy teoretyczne, jak i bardziej praktyczne opracowania należą do rzadkości (Soriano-Barabino, 2016; Engberg, 2017, 2020, 2021).

W licznych opracowaniach przewija się metoda funkcjonalna prawa porównawczego (Šarčević, 1997, s. 235-336; Galdia, 2003; Jopek-Bosiacka, 2013; Bajčić, 2017, s. 113-115), która kojarzy się z koncepcją ekwiwalencji funkcjonalnej w przekładzie. W literaturze wskazano jednak, że nie muszą one być tożsame (Doczekalska, 2013). W samej nauce prawa porównawczego funkcjonalizm jest od ponad dwóch dekad przedmiotem sporów i krytyki (Grosswald Curran, 1998; Legrand, 2003; Graziadei, 2003; Michaels, 2006; Örücü, 2007, s. 52; Watt, 2012). Do metod alternatywnych należą podejścia określane jako postmodernistyczne lub krytyczne (Husa, 2015, s. 134-135; Siems, 2018, s. 115-146; Kischel, 2019, s. 97-101). Wyróżnia się też m.in. metodę strukturalną (Samuel, 2014, s. 96-107; Husa, 2015, s. 127-133; Monateri, 2021, s. 8-10), podejścia ilościowe (Parisi & Luppi, 2012), a także kontekstualne prawo porównawcze (Kischel, 2019, s. 166-174).

Ponadto można zauważyć, że przedstawiciele obu dyscyplin nie zawsze rozumieją się nawzajem. Niektórzy komparatyści ignorują przekład (np. wiodący podręcznik Zweigerta i Kötza (1998)) lub wiążą go tylko z własnymi potrzebami (Pozzo, 2012, s. 94-95; Glanert, 2014, s. 3-8; Baaij, 2014; Gémar, 2014, s. 69). Język i przekład są wskazywane jako przeszkoda dla badań komparatystycznych (Brand, 2009) lub źródło nieporozumień (Gutteridge, 1946, s. 117-126; Tokarczyk, 1999, s. 38-39). Przekładoznawcy rzadko interesują się bardziej szczegółową metodologią prawa porównawczego.

Niektórzy autorzy wskazują także na trudności stosowania prawa porównawczego przez tłumaczy, w tym czasochłonność i czynniki ekonomiczne (Šarčević, 1997, s. 237; Biel, 2008, s. 22; Simonnaes, 2013, s. 151; Bestué, 2019, s. 143-169). Wyzwania prawno-językowe związane z tłumaczeniem prawniczym dobrze uwidaczniają się w procesie tworzenia traktatów międzynarodowych (por. Osiejewicz, 2016).

W tym stanie rzeczy wydaje się, że – pomimo licznych odwołań do związków między oboma obszarami – brakuje opracowań kompleksowo ujmujących metodologię prawa porównawczego i jednocześnie odnoszących się do praktycznych aspektów zastosowania tej metodologii w tłumaczeniu prawniczym. Zasadne jest zatem dokonanie jej szczegółowego przeglądu, a następnie przebadanie zebranego zestawu metod pod kątem użyteczności dla przekładu na wybranym zakresie danych. To między innymi stanowi przedmiot moich aktualnych badań.

Publikacje związane z zagadnieniami translatoryki prawniczej i prawa porównawczego:

  • Teoria przeszczepów prawnych jako paradygmat prawa porównawczego. Próba podsumowania w 50. rocznicę ukazania się monografii pt. Legal Transplants: An Approach to Comparative Law Alana Watsona, “Forum Prawnicze”, 2024, nr 3(83), s. 42–65
  • Communicating the Methodology of Comparative Law Research in Legal Translator Training: A Gap to be Filled, [w:] Ana Margarida Simões Gaudêncio, Fernando Vannier dos Santos Borges, Marta Graça (red.), Legal Science Communication Conference Proceedings: Communicating Legal Research, Coimbra 2024, s. 11–26
  • Comparative Law in the Eyes of Translation Scholars. Is Legal Translation Really an Exercise of Comparative Law?, “HERMES – Journal of Language and Communication in Business”, 2024, nr 64, s. 111–124
  • Legal transplants and legal translation: a case study of the borrowing of the U.S. limited liability partnership into the Polish legal system, “Perspectives”, 2024
  • The right to the environment? Article 4(1) of the Polish Environmental Protection Law Act from a combined comparative law and Polish-English legal translation perspective, “Comparative Legilinguistics”, 2023, nr 56, s. 195–221
  • English Translation Equivalents of Selected Polish Partnership Types Revisited from the Perspective of Comparative Law, “Lingua Legis”, 2022, nr 30, s. 7–21
  • Louisiana and Quebec Terminology as a Tool in Polish-English Legal Translation, “Studies in Logic, Grammar and Rhetoric”, 2018, nr 53 (1), s. 163-176

 

Konferencje:

  • “Language and Law – Traditions, Trends and Perspectives”, Białystok, 1-2.06.2023. Referat: Comparative Law in the Eyes of Translation Scholars. Is Legal Translation Really an Exercise of Comparative Law?
  • “I Legal SciComm Conference: Communicating Legal Research”, Coimbra,  30.11.2023. Referat:  Communicating the Methodology of Comparative Law Research in Legal Translator Training: A Gap to Be Filled
  • “19th Conference on Translation, Interpreting, LSPs and Cultural Studies and 4th East European Consortium of Korean Studies (EECKS) and the International Conference on East Asian and Korean Studies”, Poznań, 28.06.2024. Referat: Translatability and Transplantability of Law: Legal Translation and Comparative Law Brought Together Around the Concept of Legal Transplants

 

Postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora: