Etyka zawodowa tłumacza przysięgłego

Kodeks Zawodowy Tłumacza Przysięgłego (do pobrania tutaj) – choć formalnie nie stanowi powszechnie obowiązującego aktu prawnego – jest traktowany jako wyznacznik standardów postępowania tłumaczy przysięgłych. Wiele postanowień Kodeksu można odnieść do tłumaczy prawniczych i tłumaczy w ogóle. Do jego przestrzegania zobowiązują się tłumacze przysięgli zgłaszający chęć przystąpienia do Polskiego Toetyka tłumacza przysięgłegowarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych TEPIS. Postępowanie zgodnie z zasadami etyki zawodowej jest gwarancją osobistej rzetelności tłumacza i rzetelności tłumaczeń, które wykonuje. Pozwala tłumaczowi zdobyć zaufanie klientów, a także uniknąć negatywnych konsekwencji prawnych, które mogą wyniknąć z uchybienia niektórym z zasad etycznych.

Dział I Kodeksu Zawodowego Tłumacza Przysięgłego zawiera piętnaście paragrafów, z których każdy dotyczy konkretnego aspektu etyki zawodowej. Poniżej przedstawiono krótkie omówienie poszczególnych zagadnień wraz z komentarzem:

  1. Godność zawodowa

    Postawa etyczna i profesjonalizm tłumacza powinny odpowiadać wymaganiom stawianym przed osobami zaufania publicznego. Choć przepisy prawa bezpośrednio nie określają tłumacza przysięgłego mianem „osoby zaufania publicznego”, należy przyjąć, że taki właśnie status – ze względu na charakter wykonywanych zadań – tłumacz przysięgły posiada (por. np. postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie w sprawie III SA/Lu 1243/20: „Jak wynika z przepisów art. 7, art. 8, art. 14 oraz art. 21 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1326), tłumacz przysięgły jest osobą zaufania publicznego i podlega odpowiedzialności zawodowej za niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków i zadań ustawowo przewidzianych”). Z godności zawodowej wynika m.in. przewidziany w Kodeksie wymóg odmowy wykonania tłumaczenia w okolicznościach, w których wynagrodzenie, warunki pracy lub treść dokumentu jej urągają. Z omawianego postanowienia Kodeksu można wywnioskować, że tłumacz przysięgły nie musi – a wręcz nie może – godzić się na pracę z niektórymi treściami lub w warunkach, które nie licują z jego godnością zawodową.

  2. Zachowanie szczególnej staranności

    Szczególna staranność i rzetelność obejmują sumienne osobiste wykonanie tłumaczenia lub zweryfikowanie tłumaczenia sporządzonego przez inną osobę, przestrzeganie formalnych zasad tłumaczenia poświadczonego, a także przyjmowanie zleceń w wymiarze, który pozwala na ich terminowe i zarazem sumienne oraz zgodne z zasadami wykonanie, a ponadto zachowanie należytej ostrożności – przewidzianej w przepisach prawa karnego – wymaganej w danych okolicznościach. Te postanowienia Kodeksu rozmijają się niestety z częstym oczekiwaniem kierowanym wobec tłumaczy przysięgłych, aby wykonywali tłumaczenia „na wczoraj”. Skrajnie krótkie terminy realizacji nie pozwalają na właściwe sporządzenie i zweryfikowanie tłumaczenia, uwzględniające analizę stosownych źródeł prawa i odpowiednią jakość języka. Niesumienne wykonanie tłumaczenia poświadczonego czy w ogóle tłumaczenia prawniczego to natomiast nie tylko ryzyko wywołania niezadowolenia u klienta, lecz przede wszystkim ryzyko negatywnych konsekwencji prawnych. Mogą one dotyczyć zarówno klienta, jak i samego tłumacza, który ponosi odpowiedzialność cywilną, karną i zawodową za swoje działania. Warto przytoczyć w szczególności treść art. 237 §4 i 4a Kodeksu karnego: „Kto, jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz, przedstawia fałszywą opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu określonym w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10”; „Jeżeli sprawca czynu określonego w § 4 działa nieumyślnie, narażając na istotną szkodę interes publiczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

  3. Wierność tłumaczenia

    Tłumacz przysięgły odpowiada osobiście za zachowanie zgodności tekstu docelowego z treścią tekstu źródłowego, uwzględniając zasady tłumaczenia specjalistycznego. Znaczenie wierności tłumaczenia precyzuje § 17 Kodeksu, który stanowi, że „tłumacz przysięgły powinien tłumaczyć dokument dokładnie w takiej formie, w jakiej został zapisany lub wypowiedziany, oddając całą treść i niczego nie ujmując, nie dodając ani nie zmieniając”, przy czym „wierność tłumaczenia oznacza zachowanie zgodności tłumaczenia z treścią i w miarę możliwości stylem dokumentu źródłowego i nie jest tożsama z dosłownością tłumaczenia”. Faktem jest, że od tłumaczy prawniczych, a zwłaszcza przysięgłych, oczekuje się szczególnej wierności tłumaczenia, co wynika z charakteru dokumentów, z którymi mają do czynienia. Przekładoznawcy zdają sobie jednak sprawę z tego, że tłumaczenie nie daje możliwości oddania treści dokumentu źródłowego sporządzonego w jednym języku w innym języku w stosunku 1:1. Nie na tym zresztą polega tłumaczenie, w którym wiele zależy od kompetencji tłumacza, w tym umiejętności zastosowania przez niego różnorodnych technik. Przytoczony powyżej przepis wyraża pewne napięcie: dążenie do oddania całej treści tekstu źródłowego z jednej strony i brak wymogu dosłowności tłumaczenia z drugiej. Należy zauważyć, że tłumacz prawniczy jest przede wszystkim zobowiązany do oddania sensu prawnego, to znaczy treści prawnej, prawnego rdzenia tekstu źródłowego, tak aby tekst tłumaczenia prawniczego czy poświadczonego w najlepszym możliwym stopniu przekazywał zawartość informacyjną, znaczenie, intencję i skutki prawne tekstu źródłowego.

  4. Bezstronność w tłumaczeniu

    Tłumacz przysięgły nie wyraża w tłumaczeniu własnych poglądów ani nie uwzględnia nieuzasadnionych sugestii zamawiających lub zleceniodawców. Nie jest on przedstawicielem żadnej ze stron sytuacji komunikacyjnej tłumaczenia, w tym osób, których wypowiedzi tłumaczy, podmiotów zlecających tłumaczenie ani innych osób. W sytuacji konfliktu interesu (pokrewieństwo, bliskie powiązania, zainteresowanie osobiste sprawą itp.) – gdy tłumacz wykonuje swoje czynności w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy – powinien on poinformować o takiej sytuacji zamawiającego lub zleceniodawcę. Kodeks stanowi również, że tłumacz przysięgły nie powinien tłumaczyć własnych dokumentów. Świadomość swojej niezależności i bezstronności jest bardzo istotna dla tłumaczy przysięgłych, niejednokrotnie spotykających się z próbami wpływania na treść tłumaczenia przez klientów. To, że klient płaci za usługę tłumaczeniową, nie oznacza, że tłumacz przysięgły, wykonując tłumaczenie, działa na jego rzecz. Tłumacz nie może przymykać oka na ślady ingerencji w treść dokumentu, nie może poprawić błędnie lub niewyraźnie zapisanego nazwiska ani nie może dopisać do tłumaczenia czegoś, czego w dokumencie źródłowym nie ma (ani też pominąć elementu jego treści – z zastrzeżeniem pominięcia jako techniki tłumaczeniowej stosowanej w uzasadnionych okolicznościach). Nie może też poświadczyć tłumaczenia za zgodność z oryginałem, jeśli zapoznał się tylko ze skanem – nawet jeśli poprosi o to zaufana agencja tłumaczeń.

  5. Tajemnica zawodowa

    Obowiązkiem tłumacza przysięgłego jest zachowanie w tajemnicy wszelkich faktów, okoliczności i informacji poznanych w związku z wykonywanym tłumaczeniem. Dotyczy to tajemnicy postępowania, negocjacji, korespondencji i danych osobowych oraz innych tajemnic prawnie chronionych. Nie chodzi tutaj jedynie o przypadki umyślnego ujawnienia informacji, lecz także o nieumyślne ujawnienie danych, zwłaszcza takich, których ujawnienie mogłoby zagrozić bezpieczeństwu obrotu. Ponadto niedopuszczalne jest wykorzystywanie uzyskanych informacji poufnych do osiągnięcia własnych korzyści. Omawiane postanowienie uszczegóławia treść art. 14 ust. 1 pkt 2 Ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. Zgodnie z art. 266 §  1.  Kodeksu karnego: „Kto, wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

  6. Uzasadniona odmowa tłumaczenia

    To postanowienie Kodeksu stanowi rozwinięcie przesłanki odmowy tłumaczenia zawartej w art. 15 Ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. Przesłanka ta dotyczy sytuacji, gdy tłumacz przysięgły zostanie powołany przez sąd, prokuratora, Policję lub organ administracji publicznej w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, i odnosi się ona do szczególnie ważnych przyczyn uzasadniających odmowę. Poza zdarzeniami losowymi do takich przyczyn należą brak wiedzy z danej dziedziny i brak znajomości związanej z nią terminologii, zbyt krótki czas na przygotowanie do specjalistycznego tłumaczenia, podjęte zobowiązanie wykonania innego tłumaczenia, a także nieuzasadniona odmowa udzielenia przez sąd dostępu do akt sprawy lub odmowa organów udzielenia podstawowych informacji o postępowaniu.

  7. Terminowość

    Obowiązkiem tłumacza jest terminowe wykonanie tłumaczenia. Jeśli natomiast wystąpią nieprzewidziane okoliczności, które uniemożliwiają dotrzymanie terminu, tłumacz zobowiązany jest do bezzwłocznego powiadomienia podmiotu zlecającego lub zamawiającego tłumaczenie poświadczone. Należy pamiętać, że tłumaczenia prawnicze i poświadczone mają niejednokrotnie krótki „termin przydatności”, co oznacza, że klient potrzebuje ich na konkretny dzień, np. aby dołączyć je do wniosku, na którego złożenie prawo przewiduje określony termin, lub aby wykorzystać je w trakcie umówionych na dany dzień negocjacji. Oczywiście w takiej sytuacji również klient powinien zadbać o znalezienie tłumacza z odpowiednim wyprzedzeniem.

  8. Zastępstwo w sytuacjach nadzwyczajnych

    Poza poinformowaniem organu, który powołał tłumacza przysięgłego, o niemożności wykonania tłumaczenia z nagłego lub nieprzewidzianego powodu (szczególnie ważnej przyczyny), tłumacz przysięgły może zasugerować zastępstwo innego – gotowego do podjęcia się zadania – tłumacza.

  9. Wynagrodzenie

    Wynagrodzenie tłumacza przysięgłego w przypadku jego powołania przez właściwe organy zostało ustalone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Jeśli chodzi o usługi na rzecz innych zleceniodawców lub zamawiających, Kodeks wymienia szereg czynników wpływających na wysokość wynagrodzenia. Kodeks posługuje się w tym przypadku kategorycznym zwrotem „tłumacz uwzględnia”, a nie np. „tłumacz może uwzględnić” czy „tłumacz powinien uwzględnić”. Do czynników tych należy: wiedza specjalistyczna, konieczny nakład pracy, stopień trudności tłumaczenia, kwalifikacje, doświadczenie i pozycja zawodowa tłumacza, miejsce wykonywania tłumaczenia oraz jego termin, odpowiedzialność wiążąca się z tłumaczeniem, nietypowy charakter tłumaczenia oraz ewentualne ograniczenie możliwości pozyskania innych zleceniodawców lub zamawiających. Przesłanki te jednoznacznie wskazują, że objętość tekstu (strony, znaki czy słowa – najczęściej wykorzystywane do obliczania kosztu tłumaczenia) nie stanowi ostatecznego wyznacznika kosztu tłumaczenia. Jest to raczej orientacyjny przelicznik, a w większości przypadków ostateczną stawkę tłumacz przysięgły jest w stanie potwierdzić dopiero po zapoznaniu się z konkretnym tekstem i warunkami zlecenia. Warto zauważyć, że Kodeks – poza przesłankami dotyczącymi samego tekstu i okoliczności tłumaczenia – uwzględnia również przesłanki dotyczące osoby tłumacza. Z nich z kolei wynika, że nie jest jedynym wyznacznikiem kosztu tłumaczenia czas, jaki tłumacz musi poświęcić na wykonanie tłumaczenia (a zatem nakład pracy). Tłumacz uwzględnia bowiem w cenie także własne kompetencje i specjalizację. Kodeks precyzuje ponadto, że ogólna liczba znaków obejmuje integralne elementy tłumaczenia w postaci formuły poświadczającej, oznaczenia kierunku tłumaczenia oraz uwag i adnotacji. Podstawą obniżenia wysokości wynagrodzenia nie jest powtarzalność treści. Oczywiście w przypadku tłumaczeń wykonywanych dla prywatnych klientów ta kwestia może podlegać negocjacji. Tłumacze przysięgli w praktyce muszą uwzględniać warunki rynkowe. Ustalenie zupełnie nierealnych stawek wyłącznie w oparciu o przekonanie o własnych kwalifikacjach z pewnością nie będzie racjonalną strategią z punktu widzenia prowadzonej działalności zawodowej czy gospodarczej.

  10. Zakaz nieuczciwej konkurencji

    Odnośne postanowienie Kodeksu przewiduje zakaz stosowania zaniżonych cen tłumaczenia. W szczególności w przypadku tłumaczeń zamawianych przez sądy, prokuratury, Policję lub organy administracji publicznej – również, gdy czynią to pośrednio poprzez biuro tłumaczeń – nie powinno się stosować stawek niższych niż przewidziane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, które określa wynagrodzenie tłumacza w przypadku tłumaczeń wykonywanych na żądanie wymienionych organów w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy. Omawiane postanowienie Kodeksu wydaje się zmierzać do zapobieżenia próbom obchodzenia ustawy przez organy publiczne, które – zamiast powoływać tłumaczy przysięgłych w przewidzianym w niej trybie – mogą próbować zlecić to samo tłumaczenie na wolnym rynku po cenie niższej niż stawka przewidziana w rozporządzeniu.

  11. Doskonalenie kwalifikacji zawodowych

    Tłumacz jest zobowiązany do stałego doskonalenia swoich umiejętności i wiedzy. Dotyczy to: umiejętności językowych i translatorskich, wiedzy specjalistycznej, wiedzy na temat krajowego i międzynarodowego obrotu prawnego związanego z tłumaczonymi dokumentami oraz przepisów regulujących działalność tłumacza przysięgłego w zakresie niezbędnym do sumiennego i rzetelnego wykonania tłumaczenia. Przedmiotowe postanowienie kodeksu jest uszczegółowieniem wymogu przewidzianego w art. 14 ust. 1 pkt 3 Ustawy o zawodzie tłumacza przysięgłego. W Kodeksie nie wskazano konkretnych form tego doskonalenia, dlatego należy przyjąć, że mogą one być różnorodne i obejmować zarówno formy samokształcenia, jak i uczestnictwo w zorganizowanych kursach i szkoleniach oraz studia. Wiele interesujących propozycji szkoleniowych oferuje TEPIS. Są one aktualnie łatwo dostępne – nie tylko dla członków – w sklepie pod adresem https://tepis.org.pl/sklep/

  12. Dzielenie się wiedzą

    Kodeks przewiduje, że tłumacz przysięgły powinien dzielić się doświadczeniem i wiedzą zawodową z innymi tłumaczami przysięgłymi oraz osobami przygotowującymi się do wykonywania zawodu. Otwartość na adeptów zawodu jest istotnym czynnikiem wpływającym na kultywowanie ponad stuletniej tradycji zawodu tłumacza przysięgłego w Polsce. Pozwala też na przekazywanie kolejnym pokoleniom tłumaczy przysięgłych dobrych praktyk. Przydatne informacje o tym, jak zdać egzamin na tłumacza przysięgłego, można znaleźć tutaj i tutaj.

  13. Pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych

    Tłumacz nie powinien odmawiać wykonania tłumaczenia, jeśli doszło do sytuacji nadzwyczajnej – np. wypadku losowego, nagłej choroby czy konieczności ratowania życia, zdrowia lub mienia osób, których dotyczy tłumaczenie. Omawiane postanowienie Kodeksu uświadamia, że tłumaczenia poświadczone są niekiedy niezbędne w sytuacjach kryzysowych. Na pomoc tłumacza przysięgłego liczą ludzie, dla których tłumaczenie poświadczone stanowi warunek załatwienia pewnej istotnej sprawy w okolicznościach życiowych, w jakich się znaleźli.

  14. Solidarność koleżeńska

    Kodeks wskazuje, że tłumacz przysięgły nie powinien odmawiać innym tłumaczom przysięgłym pomocy w sprawach zawodowych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy z nagłych lub nieprzewidzianych powodów potrzebują oni zastępstwa w wykonaniu szczególnie trudnego lub pilnego tłumaczenia.

  15. Solidarność międzynarodowa

    Kodeks przewiduje również obowiązki tłumacza przysięgłego w ramach jego relacji z międzynarodową społecznością tłumaczy. Dotyczą one doceniania osiągnięć i godnych do naśladowania wzorców reprezentowanych przez tłumaczy z innych krajów, uczestniczenia w wymianie doświadczeń oraz solidaryzowania się z tłumaczami z innych krajów w ramach starań o zapewnienie godnego statusu zawodu tłumacza.

Informacje na temat cech tłumaczenia poświadczonego i zasad wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego można znaleźć w następujących wpisach:

 

Zapraszam do skorzystania z profesjonalnych usług tłumaczeń poświadczonych i zwykłych.

Tłumacz przysięgły języka angielskiego: Ruda Śląska Halemba

Tłumacz przysięgły języka angielskiego: Gliwice, Katowice, Mikołów i okolice

Usługi zdalne i online

Kontakt